Aro Modernoko bizitegi-jauregia, XVIII. mendean eraikia. Etxeak duen gauzarik deigarriena harlanduzko kantoi biribilduak dira. Arku moduko atea zuen, eta oraindik ere kanpotik ikusten den hesi batek inguratzen zuen.
1689. urtean dago dokumentatua Zaldivar Etxea, Juan Díaz Pimienta jauna Calatravako Ordenan sartzeko probetan jauregia ikuskatu zutenean. Zaldivar etxearen armarria erakusten zen arkuko atean, eta gaur egun eraikin osagarri bateko kanpoko atean dago armarria.
Erdi Aroko dorretxea, XIV-XV. mendeetan eraikia. Funtzio militarra eta defentsakoa zuela erakusten digu kanpoko estetikak. Balizko arkeologia-gune izendatua.
Behe Erdi Aroko gotorretxea, XV. mendekoa, XIX. mendean eraberritua eta gaur egun birgaitua, Ortiz de Zaratetarren leinuarena. Kultura-ondasun eta balizko arkeologia-gune izendatua.
XVI. mendearen erdialdera Pedro Ortiz de Orueren eta María Ortiz de Zarateren seme Diego de Oruerekin lotuta ageri da. Haren alargun Mariana de Arbietok zenbait jabetza hipotekatu zituen Artomañan, dorre hau haien artean, eta 1859. urtean saldu zuten, ordurako barrutik hutsik zegoelarik. Puntu-erdiko arku batek, leiho zorrotzek, leiho biki batek eta gezileihoek nabarmenarazten dute dorrearen fatxada nagusia, eraikinaren defentsa-izaera azpimarratuz.
Behe Erdi Aroko bizitegi-jauregia, XIII. mendekoa, XV.-XVI. mendeetan birgaitua, Ospina de Mariacatarren leinuarena. Kultura-ondasun eta balizko arkeologia-gune izendatua.
Amurrioko eraikin zibil zaharrena da Mariaka dorrea. Eraikina XIII. mendeko gotorretxe zahar baten gainean altxa bazuten ere, XV. eta XVI. mendeetako jauregi baten itxura du gaur egun. Harri zizelkatuek eta apaindutako arku bat duen ate bat ikusi daiteke eraikinaren fatxada nagusian, San Pedro Mariakako eliza zaharretik datozenak. Arnasbideak ditu teilatupean, eta labe zahar bat eta borda bat dauzka oraindik ere bidearen ondoan. Bertako elezahar baten arabera, hemen bizi zen gizon oso sendo batek bere etxerako zerga-salbuespen bat irabazi zion erregeari, borroka batean garaile suertatu ondoren.
Erdi Aroko (XIV. mendea) dorretxe militar-defentsibo bat, berreraikia eta ondoren zaharberritua, Ospina de Ugartetarren leinuarena. Kultura-ondasun izendatua.
Dorreak bere jatorrizko forma dauka oraindik ere iparreko eta hegoko fatxadetan, beste bi aldeetan eraikin atxikiak jaso baitituzte. Oinplano errektangularra du, eta lau solairu ditu. Ugartetarren eta Anunciabaitarren arteko borroken ondoren berreraiki zituzten goiko bi solairuak, bertan bizitzearekin lotuagoak zeuden erabileretarako egokitzeko. Harriz eginda dago, errefortzuekin izkinetan eta leihoen inguruan. Erdiko zutabe batek eusten duen zurezko egitura bat nabarmentzen da eraikinaren barrualdean. Funtsezko eraikina da Ugarte leinuaren historian, eta familiaren jatorria dela uste ohi da. Gaur egun Laudion dagoen Erdi Aroko dorre bakarra da, gainera.
